အသည္းေရာင္အသားဝါေရာဂါအေၾကာင္းသိေကာင္းစရာ

 

 အသည္းေရာင္အသားဝါေရာဂါအေၾကာင္းသိေကာင္းစရာ

ကမၻာ့က်န္းမာေရး အဖြဲ႔(WHO) ကနွစ္စဥ္ ဇူလိုင္လ ၂၈ ရက္ကို “ကမၻာ့အသည္းေရာင္ ေရာဂါေန႔ - World HepatitisDay (WHD)”အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားရာ၊ ထိုေန႔သို႔ေရာက္တိုင္း ျမန္မာနိုင္ငံ အပါအ၀င္ ကမၻာ့ႏိုင္ငံ အသီးသီးမွ အမ်ားျပည္သူမ်ား အတြက္ အသိပညာႏွင့္ က်န္းမာေရး ဗဟုသုတမ်ား ရရွိေစရန္ ရည္ရြယ္၍ ပညာေပး ေဟာေျပာပြဲမ်ားကို စဥ္ဆက္မျပတ္ လုပ္ေဆာင္လ်က္ ရွိသည္။ မည္သည့္ေရာဂါ အတြက္မဆို ေရာဂါျဖစ္ေပၚ ခံစားလာမွ ကုသျခင္းထက္ မျဖစ္ခင္ ၾကိဳတင္ ကာကြယ္ထားျခင္းက ပို၍သာလြန္ ေကာင္းျမတ္လွ ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကမၻာ့က်န္းမာေရး အဖြဲ႔က ယခုလို ႏွစ္တစ္ႏွစ္၏ ျပကၡဒိန္လ မ်ားတြင္ ၉၆ ပါးေသာ ေရာဂါေ၀ဒနာ အမ်ိဳးမ်ိဳးအတြက္ က်န္းမာေရး သတိေပးေန႔မ်ားကို သတ္မွတ္ကာ စဥ္ဆက္မျပတ္ အသိေပးလ်က္ ရွိပါသည္။

၂၀၂၄ခုႏွစ္ ကမၻာ့အသည္းေရာင္ ေရာဂါေန႔ ေဆာင္ပုဒ္မွာ “Take action. Test, treat, vaccinate” ျဖစ္သည္။ အသည္းေရာင္ ေရာဂါေၾကာင့္ လူဦးေရ ဖိတ္စင္မႈကို သကၠရာဇ္ ၂၀၃၀ တြင္ အျပီးသတ္ ေလ်ာ့ခ်ႏိုင္ေရး စီမံခ်က္ကို ယခင္က ထားရွိခဲ့ေသာ္လည္း၊ ယခုအခါ ကမ႓ာ့ႏိုင္ငံ အသီးသီးတြင္ ကိုဗစ္-၁၉ ကပ္ေရာဂါ ျဖစ္ေနသည့္ အခ်ိန္မွာပင္ ႏိုင္ငံအမ်ားအျပား၌ စကၠန္႔ ၃၀ လွ်င္ လူတစ္ဦးႏႈန္းမွာ အသည္းေရာင္ ေရာဂါေၾကာင့္ ေသဆံုးေနသည္ကို ေတြ႔ရွိရသျဖင့္ ယခင္စီမံခ်က္ ျဖစ္သည့္ ၂၀၃၀ ျပည့္ႏွစ္အထိ ေစာင့္မေနသင့္ဘဲ အသည္းေရာင္ အသားဝါေရာဂါကို ကမၻာတစ္၀ွမ္းမွ ျပည္သူမ်ားအား အသိပညာေပးမႈမ်ား ျပဳလုပ္ရန္ တိုက္တြန္းအပ္ ပါေၾကာင္းႏွင့္ World Hepatitis Day သည္ ကမၻာ့အသည္းေရာင္ အသားဝါ အသိုက္အ၀န္း အတြက္ စည္းလံုး ညီၫြတ္စြာျဖင့္ ေရာဂါကိုထိန္းခ်ဳပ္ ၾကေစလိုသည့္ အသိေပးျခင္း တစ္ရပ္ ျဖစ္ပါေၾကာင္း ကမၻာ့က်န္းမာေရး အဖြဲ႔က တိုက္တြန္းထားသည္။

မွန္ပါသည္။ အသည္းေရာင္ ေရာဂါ၏ သေဘာသဘာ၀သည္ ေထြေထြထူးထူး ေရာဂါလကၡဏာ မျပဘဲ လူေကာင္းပကတိ အတိုင္းရွိေန၍ လူတစ္ဦးမွ အျခားသူတစ္ဦးသို႔ အလြယ္တကူ ကူးစက္ႏိုင္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ မိမိတြင္ ၄င္းေရာဂါပိုး ရွိ၊ မရွိ စစ္ေဆးခံယူကာ ၾကိဳတင္ကာကြယ္ ထားသင့္ပါသည္။

အသည္းေရာင္အသား၀ါပိုး

အသည္းေရာင္ အသား၀ါေရာဂါ ဆိုေသာအမည္ကို လူတိုင္းနီးပါး ၾကားဖူးေနမည္ ျဖစ္ေသာ္လည္း၊ ထိုေရာဂါအေၾကာင္း အေသးစိတ္ကို သိသူနည္းသည္။ အသည္းေရာင္ အသား၀ါပိုးဟု ဆိုေသာ္လည္း အသားမ၀ါဘဲ အသည္းေရာင္ေသာ သူမ်ားလည္း ရွိၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့့္ ေဆးပညာ ေလာကမွာ “အသည္းေရာင္ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး” ဟု ခပ္တုိတို ေခၚဆိုေလ့ရွိသည္။ တခ်ိဳ႕ေသာ အသည္းေရာင္ ေရာဂါ B ႏွင့္ C  ေ၀ဒနာရွင္မ်ားမွာ ေျခာက္လေက်ာ္ သို႔မဟုတ္ တစ္သက္တာလံုး အသည္းေရာင္ ေရာဂါကို ခံစားေနရျပီးေနာက္ ထိုသူေတြမွာ နာတာရွည္ အသည္းေရာင္ ေရာဂါမွစ၍ အသည္းေျခာက္ ေရာဂါ၊ အသည္းၾကြပ္ ေရာဂါ၊ အသည္းကင္ဆာ ေရာဂါမ်ားအထိ တစ္ဆင့္ၿပီး တစ္ဆင့္ျဖစ္လာ ေစသည္။

ကိုယ္ခံအား က်ဆင္းေနခ်ိန္တြင္ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးမ်ား အသြင္ေျပာင္းျပီး ၀င္လာတတ္ၾက သျဖင့္ ကိုယ္ခံစြမ္းအား ေတြကထိုပိုး၏ ၆၀ ရာခိုင္ႏႈန္းခန္႔ကိုသာ တိုက္ထုတ္နိုင္ ပါသည္။ ေလ့လာေတြ႔ရွိခ်က္ မ်ားအရ ပိုးကူးစက္ခံရသူ မ်ား၏ပ်မ္းမွ် ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းမွာ အသည္းေရာင္ အသား၀ါျဖစ္ၾကျပီး၊ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းမွာ ေရာဂါလကၡဏာ မျပၾကေပ။ သို႔ေသာ္ ခႏၶာကိုယ္ထဲမွာ ကိန္းေအာင္း ေနၾကျပီးျဖစ္သည္။ ၄င္း အနက္ ၄ ရာခိုင္ႏႈန္းမွ်ေသာ သူေတြမွာ ကိုယ္ခံစြမ္းအား အနည္းအမ်ားေပၚ မူတည္၍ ေနာင္တစ္ႏွစ္၊ ႏွစ္ႏွစ္၊ ငါးႏွစ္ စသည္ျဖင့္ အခ်ိန္ၾကာလာသည့္ အခါ အသည္းေရာင္ အသား၀ါ ျဖစ္လာတတ္ ၾကသည္။ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု၊ မန္ဆာခ်ဳးဆက္ ျပည္နယ္ အမ်ိဳးသမီး ေဆးရံုၾကီးမွ ဆရာ၀န္မ်ားသည္ ထိုကူးစက္ပိုး ၀င္ေနသူ လူနာသံုးသိန္းကို ေလ့လာၾကည့္ရာ ခႏၶာကိုယ္ထဲမွာ ကိန္းေအာင္းေနေသာ ဘီပိုးသည္ ေန႔စဥ္အေကာင္ေရ ဘီလီယံ ၁၀၀ ပြားေနျပီး၊ စီပိုးက ေန႔စဥ္ အေကာင္ေရ ဘီယီယံ ၁၅၀ ပြားမ်ားၾကေၾကာင္း ေၾကာက္ခမန္း လိလိ ေလ့လာေတြ့ရွိ ခဲ့သည္။

ဘီပိုးႏွင့္စီပိုးကြာျခားခ်က္

အသည္းေရာင္ ေရာဂါဘီပိုးသည္ စတင္ကူးစက္ေသာ အသက္အရြယ္ကို လိုက္၍ နာတာရွည္ ေရာဂါျဖစ္ပြားမႈ ႏႈန္းကြာျခား သြားသည္။ အကယ္၍ လူႀကီးအရြယ္မွာ ဘီပိုးစျဖစ္လွ်င္ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္းသာ နာတာရွည္ျဖစ္၍၊ က်န္ ၉၀ ရာခိုင္ႏႈန္းမွာ သူ႔အလိုလို ေပ်ာက္ကင္းသြား ႏိုင္သည္။ ကေလးဘ၀မွာ စတင္ျဖစ္ပြားပါက ပိုး၀င္သူ၏ ပ်မ္းမွ် ၃ ပံု  ၁ ပံုခန္႔မွာ နာတာရွည္ျဖစ္၍၊ က်န္ ၃ ပံု ၂ ပံုမွာ အလုိလိုေပ်ာက္ကင္း နိုင္သည္။ ေမြးကင္းစအရြယ္မွာ ေရာဂါကူးစက္ ခံရပါက ၉၀ ရာခိုင္ႏႈန္းမွာ နာတာရွည္ျဖစ္ၿပီး ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္း ခန္႔သာ သူ႔အလိုလို ေပ်ာက္ကင္း နိုင္သည္။ အေၾကာင္းရင္းမွာ ကေလးငယ္မ်ား၏ ကိုယ္ခံစြမ္းအား ေကာင္းမြန္စြာ မဖြံ႔ၿဖိဳးေသးေသာ ေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ ဘီေရာဂါပိုး ရွိေသာ မိခင္ႏ႔ို႔ရည္မွ တစ္ဆင့္ ရင္ေသြးငယ္သို႔ ကူးစက္ နိုင္တာေၾကာင့္ ကေလးငယ္အား ေမြးကင္းစမွ အသက္ ၁ ႏွစ္အတြင္း ကာကြယ္ေဆး ထိုးေပးရပါမည္။

စီပိုးသည္ ဘီပိုးထက္ နာတာရွည္ျဖစ္မႈ ႏႈန္းပိုမ်ားသည္။ အသည္းေရာင္ ေရာဂါစီပိုးရွိသူ၏ နာတာရွည္ ျဖစ္မႈႏႈန္းမွာ အသက္အရြယ္ လိုက္၍ ကြာျခားမႈ မရိွတတ္ေပ။ အသည္းေရာင္ စီပိုးေရာဂါ ျဖစ္ပြားၿပီးေနာက္ ၁၅ မွ ၂၀ ရာခိုင္ႏႈန္းမွွ်သာ ေပ်ာက္ကင္းနိုင္ျပီး၊ က်န္ ၈၀ မွ ၈၅ ရာခိုင္ႏႈန္းေသာ သူမ်ားမွာ နာတာရွည္ အသည္းေရာင္ ေရာဂါျဖစ္ပြားေလ့ ရွိသည္။ ယေန႔ခ်ိန္ထိ စီိပိုးတြင္ ဘီပိုးကဲ့သို႔ ကာကြယ္ေဆး ထိထိေရာက္ေရာက္ မရွိေသးေပ။ သို႔ေသာ္ ကံေကာင္းသည့္ အခ်က္မွာ စီေရာဂါပိုးသည္ ဘီေရာဂါပိုး ေလာက္ကူးစက္ႏႈန္း မမ်ားေသးေပ။

ဘီပိုးႏွင့္စီပိုးကူးစက္ပံုနည္းလမ္းမ်ား

အထက္တြင္ ေရးသားေဖာ္ျပ ထားသည့္အတိုင္း ယေန႔ကမၻာ တစ္၀ွမ္း အသည္းေရာင္ အသား၀ါဘီႏွင့္ စီေရာဂါပိုးကူးစက္ ခံရသူဦးေရမွာ တျဖည္းျဖည္း တိုးပြားလာ ေနသျဖင့္ ထိုေရာဂါမ်ားႏွင့္ ပက္သတ္၍ ကူးစက္နိုင္ပံုကို ဗဟုသုတအျဖစ္ အျမင္က်ယ္က်ယ္ သိထားသင့္ပါျပီ။ အရပ္သံုးစကားမ်ား ျဖစ္ေသာ ေအဘီစီ ဟုအလြယ္တကူ ေခၚေ၀ၚေနၾကသည့္ ေအအိုင္ဒီအက္စ္၊ အသည္းေရာင္ အသား၀ါဘီႏွင့္ စီေရာဂါပိုးမ်ားသည္ ေယဘုယ်အားျဖင့္ ကူးစက္ပံုခ်င္း လြန္စြာ ဆင္တူသည္။ အသည္းေရာင္ အသား၀ါဘီႏွင့္ စီေရာဂါပိုး ကူးစက္ပံု နည္းလမ္းမ်ားကို ေအာက္ပါအတိုင္း ႏႈိင္းယွဥ္ၾကည့္ပါ။

·         မိသားစုအခ်င္းခ်င္း တစ္အိမ္တည္း အတူတူေနလွ်င္ ဘီပိုးက ကူးစက္ႏိုင္ေျခ မ်ားျပီး၊ စီပိုးက မကူးစက္ နိုင္ေပ။

·         ေရာဂါပိုး႐ွိသူ၏ ေသြးႏွင့္ထိလွ်င္္ ဘီပိုးေရာ၊ စီပိုးပါ ေသခ်ာေပါက္ ကူးစက္နိုင္ ပါသည္။

·         ေရာဂါပိုး႐ွိသူ သံုးစြဲထားေသာ ခြ်န္ထက္သည့္ ပစၥည္းသို႔မဟုတ္ အပ္က ဘီပိုးေရာ၊ စီပိုးပါ ေသခ်ာေပါက္ ကူးစက္နိုင္ ပါသည္။

·         မူးယစ္ေဆးဝါး အေၾကာေဆးထိုးျပီး ေနာက္၄င္း ေဆးထိုးအပ္ကို ေရာေထြးသံုးမိလွ်င္ ဘီပိုးေရာ၊ စီပိုးပါ ေသခ်ာေပါက္ ကူးစက္နိုင္ ပါသည္။

·         ပိုး႐ွိသူ၏ ေသြးသြင္းမိလွ်င္ ဘီပိုးေရာ၊ စီပိုးပါ ေသခ်ာေပါက္ ကူးစက္နိုင္ ပါသည္။

·         ပိုးရွိသူ၏ သြားပြတ္တံ၊ မုတ္ဆိတ္ရိတ္ဓား တို႔ကို မွ်ေ၀သံုးစြဲမိလွ်င္ ဘီပိုးေရာ၊ စီပိုးပါ ေသခ်ာေပါက္ ကူးစက္ ႏိုင္ပါသည္။

·         ပုိးမသန္႔စင္သည့္ ခြဲစိတ္မႈမ်ားမွ တစ္ဆင့္ ဘီပိုးေရာ၊ စီပိုးပါ ေသခ်ာေပါက္ ကူးစက္နိုင္ ပါသည္။

·         ေက်ာက္ကပ္ေဆးေသာ စက္မွာ ပိုးပါသြားလွ်င္ ဘီပိုးေရာ၊ စီပိုးပါ ေသခ်ာေပါက္ ကူးစက္နိုင္ပါသည္။

·         ႏႈတ္ခမ္းခ်င္း ထိမိလွ်င္ (တံေတြးက တစ္ဆင့္) ဘီပိုးေရာ၊ စီပိုးပါ ကူးစက္ဖို ့ခဲယဥ္းသည္။

·         ပိုးရွိသူႏွင့္ လိင္ဆက္ဆံလွ်င္ ဘီပိုးက ေသခ်ာေပါက္ ကူးစက္နိုင္ျပီး၊ စီပိုးက ကူးစက္ဖို ့ခဲယဥ္းသည္။

·         သာမန္ လက္ဆြဲ ႏႈတ္ဆက္နမ္းရႈံ ့ျခင္းျဖင့္ ဘီပိုးေရာ စီပိုးပါ မကူးစက္နိုင္ပါ။

·         မိခင္မွ ကေလးသို႔ ဘီပိုးက ေသခ်ာေပါက္ ကူးစက္နိုင္ျပီး၊ စီပိုးက ကူးစက္ဖို ့ခဲယဥ္းသည္။

·         ေခြ်းမွတဆင့္ ဘီပိုးက ကူးစက္နိုင္ေျခ မ်ားျပီး၊ စီပိုးက မကူးစက္နိုင္ေပ။

·         နားေဖာက္ျခင္း၊ ေဆးမင္ေၾကာင္ ထိုးျခင္း၊ လက္သည္းညွပ္၊ သြားႏႈတ္၊ ရွားျခစ္၊ ရွားဆဲြျခင္း စသည္ျဖင့္ ပိုးပါသည့္ ကိရိယာမ်ားႏွင့္ ျခစ္မိ၊ ေဖာက္မိ၊ သံုးစြဲမိလွ်င္ ဘီပိုးေရာစီပိုးပါ ေသခ်ာေပါက္ ကူးစက္နိုင္ ပါသည္။

·         ေရာဂါပိုးရွိသူ၏ အဂၤါ အစိတ္အပိုင္းႏွင့္ တစ္သွ်ဴးမ်ား အစားထိုး ကုသမိလွ်င္ ဘီပိုးေရာ၊ စီပိုးပါ ေသခ်ာေပါက္ ကူးစက္နိုင္ ပါသည္။

<မွတ္ခ်က္>

(က) ေရေႏြးဆူဆူမွာ အခ်ိန္ ၅ မိနစ္ခန္႔ ၾကာသည္အထိ စိမ္၍ ေဆးေၾကာမွသာ ထိုပိုးမ်ား ေသေစနိုင္ ပါလိမ့္မည္။

( ခ) အကယ္၍ မိသားစုတြင္ တစ္ဦးတစ္ေယာက္ ဘီပိုး သို႔မဟုတ္ စီပိုးရွိေနပါက ထိုသူအတြက္ ပန္းကန္၊ ခြက္ေယာက္၊ ဇြန္းစသည္တို႔ကို ခြဲ၍ သီးျခားသံုးစြဲပါ။

( ဂ) တစ္လင္ တစ္မယားစနစ္ အိမ္ေထာင္ေရး ေစာင့္ထိန္းေသာ စံုတဲြမ်ားအေနျဖင့္ တစ္ဦးဦးတြင္ စီပိုး႐ွိပါက ကာလတာ႐ွည္စြာ ကြန္ဒံုး အသံုးျပဳရန္ မလိုအပ္ေၾကာင္းကို ေရာဂါကာကြယ္ ထိန္းခ်ဳပ္ေရးစင္တာ (CDC) မွထုတ္ျပန္ထားပါသည္။

 

ေစတနာမ်ားစြာ

 

ေဆာင္းပါးရွင္ ေပါက္ေပါက္ ေရးသားသည္။