Saturday, September 7, 2019

မရွိမျဖစ္ နာက်င္မႈေပ်ာက္ Fentanyl Patch ကပ္ခြာေဆးမ်ား


မရွိမျဖစ္ နာက်င္မႈေပ်ာက္ ကပ္ခြာေဆးမ်ား

ပာမယံု ႀကံဳမွသိဆိုသလို အခ်ဳိ႕ေသာ ကင္ဆာလူနာမ်ား အတြက္ နာက်င္မႈ ေ၀ဒနာက အေတာ္ဆိုးသည္။ ကင္ဆာလူနာတိုင္း နာက်င္ၾက ရတာ မဟုတ္ေပမယ့္ တကယ္နာၿပီ ဆိုရင္လည္းတာ္႐ံု အကိုက္အခဲ ပ်ာက္ေဆးႏွင့္ မရေတာ့ဘဲ Opioids ဟုေခၚၾကသည့္ မူးယစ္ေဆး အႏြယ္၀င္ နာက်င္မႈ သက္သာေဆး မ်ားကို မွီ၀ၾကရသည္။ ထင္ရွားသည့္ မာ္ဖင္း၊ Tramadolဆးမ်ားမွာ Opioids အႏြယ္၀င္ နာက်င္မႈ သက္သာေဆးမ်ား ျဖစ္ၾကပါသည္။ ယခုေနာက္ပိုင္းမွာ အေရျပားေပၚ မွာကပ္လို႔ရၿပီး အဆင့္ျမင့္ နည္းပညာျဖင့္ တီထြင္ထားသည့္ Fentanyl Patch  အမည္ရ ကပ္ခြာေဆးမ်ား ေပၚလာပါၿပီ။ ပည္ပမွ တင္သြင္းရၿပီး အထူးထိန္းခ်ဳပ္ ေဆး၀ါးမ်ား ျဖစ္သည့္အတြက္ အလြယ္တကူ ၀ယ္ယူလို႔ မရႏိုင္ပါ။ ကေနဒါႏိုင္ငံမွ ရင္သားကင္ဆာ ေနာက္ဆံုးအဆင့္ လူနာတစ္ဦး ကိုယ္တိုင္ေရးသား ထားသည့္ Fentanyl Patch နာက်င္မႈေပ်ာက္ ကပ္ခြာေဆး၏ အစြမ္းထက္ပံုကို ဆီေလ်ာ္ေအာင္ ဘာသာျပန္ဆို ေဖာ္ျပ ပးလိုက္ ပါသည္။

တစ္ရက္တစ္ရက္ လက္ကိုင္ဖုန္း ကိုပဲ ကၽြန္မၾကည့္ေနရသည္။ ဖုန္းလာ မွာစိုး၍ မဟုတ္။ ဖုန္းျဖင့္ သံပတ္ေပးထားလို႔ ျဖစ္သည္။ ဘယ္အခ်ိန္မွာ ဘယ္ေဆးကို ေသာက္ရမည္၊ ဘယ္ေဆးက အစာႏွင့္ ခားရမည္၊ ဘယ္ေဆးကို အတူေသာက္ရမည္ စသည္ျဖင့္ ဖုန္းျဖင့္သံပတ္ ေပးထားျခင္းပါ။ ကၽြန္မ၏ ကပ္ခြာေဆး Fentanyl Patch ကေတာ့ တစ္ရက္ျခားတစ္ခါ လဲလွယ္ရသည့္ ေဆးျဖစ္သည္။ Fentanyl Patch ကပ္ျခင္းက အခ်ိန္ကိုက္ျဖစ္ဖို႔ လိုသည္။ဆးအခ်ိန္အဆ အတိမ္းအေစာင္း ျဖစ္လိုက္သည္ႏွင့္ ပန္နာ လာမွာ ကၽြန္မ မလိုလားပါ။ Fentanyl Patch ကပ္ခြာေဆးေလး ေတြက တစ္ဘူးမွာ ငါးခုပါသည္။ ပလတ္စတစ္ႏွင့္ လံုေအာင္ ပိတ္ထားသည္။ ကပ္ခြာေဆးေလး ေတြႏွင့္ ပတ္သက္ၿပီး သတိထားစရာေတြ ရွိသည္။ရခ်ဳိးၿပီးစမွာ Fentanyl Patch ကို တန္းမကပ္ရ။ရစိုေနသည့္ အေရျပားေပၚကို ကပ္ခြာမွာ ပါလာသည့္ ေဆးေတြက အလ်င္အျမန္ အရည္ေပ်ာ္၀င္သြား တတ္သည္။ ထိုအခါမ်ဳိးမွာ ေဆးလြန္သည့္ အႏၲရာယ္ ျဖစ္သြားႏိုင္သည္။ နရာတစ္ခုထဲမွာပဲ ကပ္ခြာကို မကပ္ရ။ ရင္ဘတ္ေပၚမွာ၊က်ာမွာ၊ လက္ေမာင္းမွာ၊ ခါး႐ိုးေနရာမွာပာင္းလဲၿပီး ကပ္ရသည္။

၂၀၁၃ ခုႏွစ္မွာမွ ကၽြန္မမွာ ရင္သားကင္ဆာ ျဖစ္ေနမွန္း ရွာေတြ႕သြား ၾကသည္။ ရင္သားမွာ အစျပဳသည့္ ကင္ဆာက တစ္ကိုယ္လံုးကို ပ်ံ႕ႏွံ႔ေနခဲ့ၿပီ။ ကၽြန္မ အတြက္ေတာ့ သိပ္မတုန္လႈပ္ ေတာ့ၿပီ။ ကၽြန္မက အ႐ိုးကင္ဆာ တစ္ခုခုျဖစ္ေနၿပီ ထင္ခဲ့တာပါ။ ကင္ဆာဆဲလ္ ေတြက အသည္း၊ အဆုတ္၊ အ႐ိုး အေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ပ်ံ႕ႏွံ႔ေနခဲ့ၿပီ ဆိုေပမယ့္နာက္ခံ အေၾကာင္းရင္း တရားခံကေတာ့ ရင္သားကင္ဆာ ျဖစ္တယ္နာက္ဆံုးအဆင့္ ရင္သားကင္ဆာ ဆိုလို႔န႔လား၊ ညလား အေျခအေနေတာ့ မဟတ္ပါ။ ႏွစ္ႏွစ္၊ သံုးႏွစ္ ေလာက္ေတာ့ ကၽြန္မ ေနရဦးမွာပါ။ ကံေကာင္းသည့္ လူနာေတြဆိုလွ်င္ ဆယ္ႏွစ္ေက်ာ္ လာသည္အထိ အသက္ရွည္တုန္း ဟု ဆိုၾကသည္။

ကင္ဆာဆရာ၀န္ ေတြက နာက်င္မႈအတြက္ Fentanyl Patch ကိုခ်က္ခ်င္း ပးတာမ်ဳိးေတာ့ မဟုတ္။ ပထမဆံုး Hydromorphone အမည္ရ အာနိသင္ အခ်ိန္တိုေတာင္း သည့္ Opioids ဆးတစ္မ်ဳိးကို အရင္စေပးသည္။ဆးအာနိသင္ ရွိေနတုန္းေတာ့ အေတာ္ သက္သာသည္။ဆးအာနိသင္ ျပယ္သြားသည္ႏွင့္ ပန္နာလာသည္။ ထိုအခါ အရင္နာတာမ်ဳိးထက္ ပိုနာသည္။ မသက္သာေတာ့ဆးေတြကိုတိုးၿပီးေသာက္။နာက္ဆံုး လးနာရီ တစ္ႀကိမ္ဆးေသာက္ ေနရသည့္ အေျခအေန ျဖစ္သြားသည္။ ညဘက္ အိပ္ေပ်ာ္ေနလည္း ဖုန္းျဖင့္ ႏိႈးစက္ေပးၿပီး ရေအာင္ေသာက္သည္။ ကိုယ့္ေ၀ဒနာ ကိုယ္သိသည္ေလ။

ကင္ဆာဆရာ၀န္က အခ်ိန္ၾကာၾကာ ပိုခံသည့္ Hydromorphone ဆးကို ေျပာင္းေပး လိုက္သည္။ နာတာ အေတာ္ေလ်ာ့ သြားသည္။ သို႔ေပမယ့္ ဘးထြက္ဆိုးက်ဳိး ေတြကစလာၿပီ။ဆးရဲ႕ ေဘးထြကဆိုးက်ဳိးတစ္ခုက ၀မ္းခ်ဳပ္တာ ဆိုေတာ့ အဲဒီဒဏ္ကို အေတာ္ခံလိုက္ ရသည္။နာက္ေတာ့ ကင္ဆာ ဆရာ၀န္က ကၽြန္မကို ဘက္စံု ေထာက္ကူျပဳ (Palliative Care) အထူးကုဆရာ၀န္ တစ္ဦးႏွင့္ ပေပးသည္။

ထိုဆရာ၀န္ကမွ ကၽြန္မကို Fentanyl Patch ႏွင့္ ကုသဖို႔ပာလာတာပါ။ အေရျပားမွာ ကပ္ၿပီး ေပးရသည့္ဆးျဖစ္သျဖင့္သာက္ေဆးေတြ လာက္ေတာ့ အစာအိမ္ အူလမ္းေၾကာင္းကို ဒုကၡမေပးႏိုင္၊ ၀မ္းသိပ္မခ်ဳပ္ႏိုင္၊ မပ်ဳိ႕အန္ေစႏိုင္ ဟုေျပာသည္။ ကၽြန္မကေတာ့ Opioidsဆးတြ အဆင့္ျမင့္ လာသည္ႏွင့္ အမွ်ဆးလြန္ၿပီး Overdose ဖစ္မွာကို ၾကားဖူးနား၀ႏွင့္ၾကာက္မိသည္။  Fentanyl Patch ကို ကပ္လိုက္ေတာ့ နာတာ အေတာ္ေလး အဆင္ေျပ သြားသည္။ဆး၏ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိး လည္း နည္းသြားသည္။

Palliative Care ဆရာ၀န္က Fentanyl Patch လိုေဆးမ်ဳိးကို နာက်င္မႈ ေ၀ဒနာမွာ ခ်က္ခ်င္းႀကီး စေပးေလ့ မရွိေၾကာင္း၊ Opioidsသာက္ဆး တစ္မ်ဳိးမ်ဳိး ေသာက္ေနရသည့္ လူနာမ်ား အတြက္သာ ပိုမိုထိေရက္ၿပီး ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိး နည္းပါးေစရန္ပးျခင္း ျဖစ္ေၾကာင္း ရွင္းျပသည္။

ရင္သားကင္ဆာ အဆင့္ လူနာသည္ ကၽြန္မ Fentanyl Patch ကို ကပ္လာတာ သံုးႏွစ္တင္းတင္း ျပည့္ခဲ့ပါၿပီ။ သံပတ္ေတြပးစရာ မလိုေတာ့ဘဲ ညဘက္ကို ႏွစ္ႏွစ္ၿခိဳက္ၿခိဳက္ အိပ္ႏိုင္ေနၿပီ။ အစားအစာကို ထိုင္စားႏိုင္သည္။ စာထိုင္ေရး ႏိုင္သည္။ အရင္လို မေျပးလႊား ႏိုင္ေတာ့ေပမယ့္ လမ္းေတာ့ ကာင္းေကာင္းႀကီး ေလွ်ာက္ႏိုင္ ပါသည္။ နာက်င္မႈ ေ၀ဒနာက ကၽြန္မ၏ စိတ္အစဥ္ကို ထာ၀ရစိုးမိုး ထားျခင္း မရွိေတာ့။ ယေန႔အခ်ိန္မွာ Opioids နာက်င္မႈ သက္သာေဆး မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္ၿပီးဆးလြန္တာ၊ဆးစြဲတာတြ ၾကားေနရသည္။ ကၽြန္မအတြက္ ကေတာ့ Fentanyl Patch သည္ ပံုမွန္ဘ၀ကို ပန္ရေစခဲ့သည့္ ေဆးပါ။

Fentanyl Patchတြက ကင္ဆာလူနာ မ်ားစြာ၏ ဘ၀ကို မ်ားစြာ ပာင္းလဲေပး လိုက္သည္။ သူ႔မွာ တျခားေသာ Opioidsဆးမ်ားႏွင့္ မတူညီသည့္ အခ်က္ေလးေတြ ရွိသည္။ ပထမဆံုး ေျပာရရင္ Opioids ဆးမ်ား၏ ပမာဏကို မီလီဂရမ္ျဖင့္ဖာ္ျပေလ့ ရွိသည္။ Fentanyl Patch မွာေတာ့ မိုက္က႐ိုဂရမ္ျဖင့္ ေဖာ္ျပသည္။ Fentanyl Patch ကမာ္ဖင္းထက္ အဆတစ္ရာ ပုိျပင္းသည္။ ဒါေပမဲ့ဆးလြန္မွာ၊ ပိုသြားမွာ ကၽြန္မ မေၾကာက္ေတာ့ပါ။ Fentanyl Patch အေၾကာင္း အေတာ္ေလး ထဲထဲ၀င္၀င္ ကၽြန္မ သိသြားၿပီ။ ဘ၀ကိုျပန္လည္ ရွင္သန္လာ ေစခဲ့သည့္ Opioids ဆးတစ္မ်ဳိး၊ ကေနဒါႏိုင္ငံ မွာ Fentanyl Patch ထုတ္သည့္ စက္႐ံုမရွိပါ။ အထူးသျဖင့္ ကၽြန္မေန႔စဥ္ သံုးစြဲေနသည့္ ပမာဏႏွင့္ ကိုက္ညီေသာ Fentanyl Patch ကပ္ခြာေလးမ်ားကို ကေနဒါမွာ မထုတ္လုပ္ဟု ဆိုရမည္။ Fentanyl Patch က ၂၅ မိုက္က႐ိုဂရမ္ အားလာတာ ရွိသည္။ ၁၂ ဒသမ မိုက္က႐ိုဂရမ္ လာတာရွသည္။န႔တိုင္း ၂၅ အားတစ္ခု၊ ၁၂ ဒသမ အားတစ္ခု စုစုေပါင္း ၃၂ ဒသမ မိုက္က႐ိုဂရမ္ အားရွိေသာ Fentanyl Patch ကို ကၽြန္မကပ္ေန ရတာပါ။

ကင္ဆာေၾကာင့္ ျဖစ္ရသည့္ နာက်င္မႈ ေ၀ဒနာ ေတြကို ၁၉၈၆ ခုႏွစ္က WHO မွ သတ္မွတ္ျပ႒ာန္း ခဲ့သည့္လွကားပံုစံ ေဆးေပးနည္းျဖင့္ ေပးေလ့ ရွိၾကသည္။ ပထမဆံုး ပါရာစီတေမာ လုိ ေဆးမ်ိဳးျဖင့္ စသည္။ ပါရာစီတေမာႏွင့္ ရလွ်င္ ဒုတိယအဆင့္ Tramadol ကုိသံုးသည္။ အဲဒီ အဆင့္ႏွင့္ မရေတာ့မွ ပိုမိုျပင္းထန္ သည့္ Hydromorphone လိုေဆးမ်ဳိးကို ေပးလို႔ရသမွ် အမ်ားဆံုး ပမာဏအထိ တိုးေပးသည္။ ဒါေတြႏွင့္မရ တာ့မွ Fentanyl လုိေဆးမ်ဳိးကို သံုးတပါ။

Opioidsဆးမ်ားကို သံုးမည္ဆိုလွ်င္ ေက်ာက္ကပ္ႏွင့္ အသည္းကာင္း၊ မေကာင္း စစ္ေဆးဖို႔ လိုေသးသည္။ ဆရာ၀န္ အမ်ားစုကတာ့ WHO လမ္းၫႊန္ခ်က္မ်ား အတိုင္း လိုက္နာၾကသည္။ တခ်ဳိ႕ က်ေတာ့လည္း လူနာ အေျခအေန အေပၚ မူတည္ၿပီး အေတြ႕အႀကံဳျဖင့္ ခ်ိန္ဆ ေပးသည္လည္း ရွိသည္။ တစ္ခါတေလ က်ေတာလူနာကိုယ္တိုင္ ကိုယ့္ဘာသာကိုယ္ ခ်ိန္ဆၿပီး ေဆး အတိုးအေလွ်ာ့ လုပ္ရသည္။ ကၽြန္မ၏ ကင္ဆာေရာဂါ က မႏွစ္ကစၿပီး ျပန္ဆိုးလာသည္။ အက်ိတ္ေတြက အာ႐ံုၾကာေတြ၊ အရြတ္ေတြကို ဖိထားသည္။ လႈပ္ရွားလို႔ သိပ္မရခ်င္ေတာ့။ နာသည့္ေနရာ ေတြလည္း အေတာ္မ်ား လာသည္။ ပင္းထန္မႈလည္း ပိုလာသည္။ Fentanyl Patch ကို ၅၀ မိုက္က႐ိုဂရမ္ အားအထိ တိုးလိုက္ရသည္။

ကင္ဆာေဆး သြင္းလိုက္ေတာ့ လည္ပင္းက အက်ိတ္ေတြ ပန္ေလ်ာ့ သြားသည္။ နာတာလည္း သက္သာ လာသည္။ Fentanyl Patch ကပ္ခြာေတြ ကိုလည္း ၅၀ အားမွ ၃၇ ဒသမ အားအထိ ပန္ေလွ်ာ့လိုက္ ႏိုင္သည္။ သည္ေနရာမွာ Opioidsဆးေတြကို မူးယစ္ေဆး၀ါး လို သံုးစဲေနသူမ်ား ႏွင့္ နာလြန္းလို႔ သံုးၾကရသည့္ ကၽြန္မတို႔လို လူနာေတြ ကြာျခားသည္က မူးယစ္ေဆး သမားက ေဆးပမာဏကို အတိုင္းအဆ မရွိမွီ၀သည္။ ကၽြန္မတို႔ ကင္ဆာလူနာ ေတြက လိုအပ္သည့္ အနည္းဆံုး ပမာဏကိုသာ ခ်ိန္ဆၿပီး မွီ၀ၾကသည္။ သို႔မွသာ ေဘးထြက္ဆိုးက်ဳိး နည္းပါးၿပီး နာက်င္တာလည္း လ်ာ့မည္။

Fentanyl Patch ကပ္ခြာေဆးကို ပထမဆံုး ကၽြန္မသံုးဖူး ခဲ့စဥ္ကဆးဆိုင္မွ ဆး၀ါး ကၽြမ္းက်င္ ညီမေလးက မွာလိုက္သည္။ သံုးၿပီးသား ကပ္ခြာေတြ ကိုေခါက္ၿပီး အိမ္သာထဲသို႔ စြန္႔ပစ္လိုက္ပါ ဟူ၍။ သို႔မွသာ တျခားသူမ်ား မေတာ္တဆ ထိေတြ႕မိျခင္းမွ ကာကြယ္ႏိုင္မည္။ တစ္ခါတေလလည္း Fentanyl Patch ကပ္ေနရသည့္ လူနာရွိသည္ဟု သတင္းရ သည္ႏွင့္ သံုးၿပီးသား ကပ္ခြာေတြကို လိုက္ရွာ ေနၾကသည့္ လူတန္းစား တစ္ရပ္ ရွိေသးသည္။

Fentanyl Patch ကပ္ခြာေတြကို တလြဲ သံုးၾကသည့္ လူေတြ၊ ဖစ္ရပ္ေတြ မ်ားစြာ ရွိေနသည္။ တခ်ဳိ႕ ေဆးစြဲေနသူ ေတြဆို Fentanyl Patch ကပ္ခြာအက်န္ တြကို လိုက္စုၿပီး ေဆးလိပ္ လိပ္ေသာက္ ၾကသည္။ သံုးၿပီးသား ကပ္ခြာကို သည္အတိုင္း ၀ါးစား ေနတာလည္း ရွိသည္။ ကၽြန္မကေတာ့ ကိုယ့္ကပ္ခြာ တြကို အိမ္သာထဲ မခ်ပစ္ပါ။ ကမၻာ့ေရထု၊မထုထဲကို Fentanyl Patchဆးတြရာက္သြားမွာ ေၾကာက္ပါသည္။ ကပ္ခြာ အေဟာင္းေတြကို စုထားၿပီး ေဆးဆိုင္ကို အမိႈက္ဖ်က္ဆီး ေပးဖို႔ ပန္ေပးေလ့ ရွိသည္။

ယေန႔မာက္အေမရိကတိုက္ မွာ Fentanyl Patch ကို အလြဲသံုးစား ေနၾကသည့္ ပႆနာ အလြန္က်ယ္ျပန္႔ ေနပါၿပီ။ဆးကိုရဖို႔ လမ္းေၾကာင္း ေတြကလည္း မ်ားသည္။ လမ္းေပၚမွာပင္ ၀ယ္လို႔ရေနၿပီ။ တရား၀င္ေတာ့ မဟုတ္။ရာင္းခ်သူေတြက ကပ္ခြာကို လိုသလို ဖတ္ေတာက္ၿပီး ေရာင္းေန ၾကတာပါ။

၂၀၁၆အာက္တိုဘာ ရက္မွာ ကေနဒါႏိုင္ငံ က်န္းမာေရး ၀န္ႀကီးဌာန ပည္သူ႔ေဆး၀ါး အစီအစဥ္မွ ႀကီးၾကပ္သည့္ အသံုးျပဳၿပီးသည့္ Fentanyl Patch မ်ား ပန္လည္အပ္ႏွံ ႏိုင္ေရး စီမံခ်က္ တစ္ခုကို ပ႒ာန္းခဲ့သည္။ လူနာတစ္ေယာက္ အသံုးျပဳၿပီးသည့္ Fentanyl Patch ကပ္ခြာတစ္ခုကို ခြာလိုက္ၿပီး သည္ႏွင့္ စကၠဴစႏွင့္ကပ္၊ ပလတစတစ္ အိတ္ထဲထည့္ၿပီး သိမ္းထားရမည္။နာက္ထပ္ ေဆးလိုခ်င္လွ်င္ သိမ္းထားသည့္ ကပ္ခြာ အေဟာင္းကို ပန္ေပးႏိုင္မွ ရမည္။ အစပိုင္း မွာေတာ့ အဲဒီစနစ္က လူနာေတြ အေပၚ အေပၚစီးက ဆက္ဆံသလို ခံစားရသည္။ ဒါေပမဲ့ တကယ္တမ္းဆး၀ါး အလြဲသံုးမႈႏွင့္ လူ႔စြမ္းအား အရင္းအျမစ္ ေတြကို ကာကြယ္ႏိုင္ဖို႔က ပိုအေရးႀကီးသည္ မဟုတ္ပါလား။ လူနာမွ ခရီးသြားဖို႔ ရွိရင္ေတာ့ ဆရာ၀န္ လက္မွတ္ႏွင့္ Fentanyl Patch ကပ္ခြာေတြကို ႀကိဳထုတ္ယူ ခြင့္ရွိသည္။နာက္မွ သံုးစြဲခဲ့သမွ် ကပ္ခြာေတြကို အေရအတြက္ႏွင့္ ပန္အပ္ရသည္။ အားလံုးက ေရတြက္ သတ္မွတ္ၿပီး တာ၀န္ယူမႈႏွင့္ တာ၀န္ခံမႈ ရွိရသည့္စနစ္။နာက္ဆံုးအဆင့္ ရင္သားကင္ဆာ ႏွင့္ ကၽြန္မ ႏွစ္အေတာ္ၾကာ ေနထိုင္ခဲ့ၿပီးၿပီ။ Fentanyl Patch ကပ္ခြာေဆးေတြ သာမရွိလွ်င္ သည္အခ်ိန္မွာ ကၽြန္မ ရွိေတာ့မည္မထင္၊ သည္လို မဟုတ္လည္း အိပ္ရာထဲမွာပဲ နာက်င္မႈႏွင့္ လဲေလ်ာင္း ေနရမွာပါ။ ဘ၀အသစ္ တစ္ခု ပန္လည္ေပးစြမ္းႏိုင္သည့္ Fentanyl Patch ကပ္ခြာမ်ာ အေၾကာင္း ကိုယ္ေတြ႕ တင္ျပရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။

ေဒါက္တာ လႊမ္းမုိးဟန္
ဓာတ္ပံု = အင္တာနက္

No comments: